Deel 1: Wat is het karakter van een liberaal migratiebeleid?
Het liberale principe dat mensen in staat moeten worden gesteld om hun talenten te ontdekken en vrij zijn om zichzelf te ontwikkelen wordt niet beperkt door grenzen, die eens door vorige generaties zijn bepaald. Tegelijkertijd hebben er binnen deze grenzen ontwikkelingen plaatsgevonden, die leiden tot een bepaalde waarde; zowel in financiële zin als in voorzieningen, onderlinge afspraken en vertrouwen in elkaars gedrag. Blijkbaar hebben we dit goed gedaan, want veel mensen van buiten Nederland willen graag hier heen komen.
Vanuit de praktijk dat mensen van elders hier naar toe komen ontstaat de vraag hoe we met ons bezit om gaan. Hoewel liberalen uitgaan van recht op persoonlijk bezit ligt hier geen liberaal principe aan ten grondslag; de liberale principes regelen alleen de ruimte om te ontwikkelen en de verantwoordelijkheden naar anderen toe om ook anderen deze ruimte te garanderen. Deze ruimte kan alleen ontstaan bij vertrouwen in elkaar gedrag en dat groeit door de generaties heen.
De kern van de vraag hoe we omgaan met vluchtelingen is dan ook voornamelijk de vraag in hoeverre de vluchtelingen onze onderlinge afspraken eerbiedigen en vertrouwen hebben in het gedrag dat hoort bij een liberale samenleving. In de praktijk zien we dat goedgaan bij bijvoorbeeld Chinezen, Vietnamezen en Oekraïners. Het gaat fout bij de vluchtelingen, die ‘vrijheid’ koppelen aan ‘(materieel) bezit’.
Deel 2: wat is een humaan migratiebeleid?
Als we dan vluchtelingen opvangen dient dat humaan te gebeuren; gebaseerd op de mogelijkheid om je talenten te ontdekken en te ontwikkelen en niet op basis van materialiteit. Als we echt vanuit het perspectief van de mens redeneren, moeten we ervoor zorgen dat iedere asielzoeker die in Nederland mag blijven toekomstperspectief heeft: een gelijkwaardige basis om een mooi en onafhankelijk leven op te bouwen. Is die kans er niet, dan kunnen armoede, kansenongelijkheid en frustratie van ouder op kind worden doorgegeven. Dat leidt er toe dat mensen het gevoel krijgen tweederangs burgers te zijn en dat gevoel is dan ook terecht.
Het gevoel tweederangs burger te zijn ligt ook in ons land op de loer als migranten — met name vluchtelingen, omdat die vaak weinig middelen hebben — in Nederland geen gelijkwaardige kansen meer zouden krijgen. Het raakt direct aan onze mensenrechten en daarom zitter er ook grenzen aan wat we als land kunnen doen qua opvang, huisvesting, onderwijs en zorg. Een humane aanpak betekent daarom ook grenzen stellen aan asiel.
Om leed op de lange termijn te voorkomen, moeten we nu duidelijke keuzes maken, want duidelijke keuzes zijn de basis waarop mensen hun ontwikkeling kunnen bouwen.
Deel 3: hoe passen principes bij de praktijk?
Net als de liberale principes werken ook mensenrechten twee kanten op. Door vluchtelingen voorrang te geven op Nederlandse burgers ontstaat bij deze groep het gevoel tweederangsburgers te zijn. Zeker waar het gaat om materiële zaken raakt dit een complex onderwerp. Vanuit de liberale principes is er namelijk geen mechanisme dat regelt hoe we als samenleving om moeten gaan met ons bezit. Tegelijkertijd is er wel een duidelijke lijn dat er vooral geen centrale overheid is, die beschikking heeft over de bezittingen van een samenleving.
Het belangrijkste houvast in deze verdeling van bezit betreft de gelijkwaardigheid; iedereen krijgt dezelfde mogelijkheden om zich te ontwikkelen, maar zij die dit succesvol doen krijgen op materieel gebied een voordeel ten opzichte van anderen. Het is hierbij zonneklaar dat vluchtelingen hierbij een maximale achterstand hebben, omdat zij nog geen tijd hebben gehad iets te ontwikkelen. Het is ook zonneklaar dat diverse vluchtelingen hier wel dankbaar en positief mee omgaan en sommige vluchtelingen niet. Dan geldt de individuele benadering naast de collectivistische benadering van andere partijen waarbij er vanuit liberaal oogpunt verschil gemaakt mag (en moet) worden tussen verschillende groepen vluchtelingen.
Dit verschil tussen vluchtelingen wordt in hoge mate bepaald door de vraag wat de reden is voor de vlucht. Waar mensen vluchten voor hun leven is de dankbaarheid voor veiligheid groot. Waar mensen vluchten voor economische ellende bestaat de verwachting voor herverdeling van bezit zodra je aangekomen bent.
Dit verschil tussen benadering van vluchtelingen wordt in hoge mate bepaald door de vraag of je vluchtelingen wilt helpen op de korte termijn met behulp van een herverdelende overheid of dat je vluchtelingen wilt helpen met langdurig perspectief met draagvlak onder de burgers.
Deel 4: hoe pakken we over van migratie naar integratie?
Als mensen hier zijn aangekomen (en aangenomen) dan is het verhaal half af. De eerste helft van de reis heeft hen hier gebracht, maar deze reis is pas halverwege.
Niet alleen qua afstand hebben ze veel problemen moeten overwinnen, maar mentaal en ook qua procedures hebben ze veel moeten uitvinden, overwinnen en ontdekken. Het tweede deel van de reis is echter voor henzelf minstens zo belangrijk. Ontdekken wat je mogelijkheden zijn en hoe je je talenten kunt ontwikkelen lukt niet als anderen - vol goede bedoelingen - jou in een stoel zetten en je al het werk uit handen nemen.
Juist nu de complexiteit van de fysieke reis en de ondoorgrondelijke processen wordt weggenomen door de veilige omgeving van Nederland is het van groot belang dat vluchtelingen hun reis (om hun talenten te ontdekken) zelf voortzetten. Alleen door zelf aan het stuur van je ontwikkeling te staan kun je als mens een bestaan opbouwen, dat bij jou past. Door hen in een stoel te zetten en alles van hen over te nemen stopt hun reis en stopt daarmee ook hun persoonlijke ontwikkeling.
Dit is precies wat er nu gebeurt. Met de beste bedoelingen worden de beste kansen aan vluchtelingen ontnomen. Uiteraard moet je ze een helpende hand bieden (waar ook autochtone Nederlanders de weg snel kunnen kwijtraken), maar als ze hun weg weten te vinden in een wilde wereld waarin ze op de vlucht zijn moet het ook mogelijk zijn om een bestaan op te bouwen als je veilig bent. Wellicht meer nazorg dan bij anderen, omdat de ellende van oorlogsgeweld makkelijker boen komt als je het oorlogsgeweld achter je hebt gelaten.
Peter Lamberts