In de beginselverklaring van de VVD uit 2008 staat “De VVD wil er zijn voor ieder die iets van zijn of haar leven wil maken. Door mensen niet afhankelijk te maken van de overheid maar hen te helpen op eigen benen te staan.” De grote vraag is natuurlijk hoe dit ingevuld kan worden als je ouders of je omgeving dit belemmert. Deze intergenerationele belemmering is het thema tijdens de bijeenkomst “Kansengelijkheid: een illusie?” van 31 augustus 2024 waarin 3 sprekers het publiek meenemen in 3 verschillende invalshoeken.
Het verslag is opgesteld conform de ‘Chatham house rule’, hetgeen inhoudt dat specifieke uitspraken niet aan specifieke personen zijn gekoppeld. Alles is dus een mening van de inspreker zonder dat er namen aan deze mening worden gekoppeld.
Levenskansen volgens Dahrendorf
Een belangrijk uitgangspunt voor liberalen is dat de overheid tot op zekere hoogte moet faciliteren dat de burger zichzelf kan ontwikkelen. De liberale denker Ralf Dahrendorf heeft dit uitgewerkt in ‘Optionen’ (kansen) en ‘Bindungen’ (familie, omgeving, talent e.d.). Hoewel Dahrendorf het belang ziet van een goede mix zijn met name de ‘Bindungen’ voor deze bijeenkomst relevant.
Wat immers als de familie iedere route naar kansen blokkeert voor een kind? Heeft dit kind dan nog wel een gelijkwaardige kans om zichzelf te ontwikkelen? Aan de hand van een persoonlijk voorbeeld vanuit een migratieachtergrond wordt een beeld geschetst dat hier grote blokkades kunnen zijn. In het voorbeeld zijn zowel de oma als de moeder blokkerend voor het (klein)kind om zich ‘normaal’ te ontwikkelen.
De oma is gevlucht uit Portugal om haar zoon te behoeden voor de dienstplicht in een tijd dat Portugal oorlog voert in Angola. Als deze oorlog voorbij is en de oma terug wil heeft de zoon zich zo ver ontwikkeld dat hij niet terug wil. De oma richt daarop haar onvrede over de Nederlandse samenleving op de kleindochter.
Daarnaast heeft de moeder ‘borderline’ en beïnvloedt haar kind daarop negatief. Daar waar ze niet zelf kan zorgen voor haar kind wordt het opgevoed door de oma, die ook vooral negatieve emoties aan haar kleinkind meegeeft. De overheid mag dan kansen bieden, maar als de familie die handreiking afschermt kan het kind er geen gebruik van maken.
Naast de familie kan ook de cultuur een blokkade vormen voor de kansen, die door de overheid worden aangereikt. De islam is daar een goed voorbeeld van en daar is ook een reden voor. Waar het jodendom namelijk wetgevend is en niet expansief en het christendom niet wetgevend en wel expansief is de islam én wetgevend én expansief. Daarom botst het met andere culturen, waaronder het liberalisme.
Maak gebruik van de kansen, die je krijgt
Voor die botsing maakt het niet uit welke vorm van liberalisme je toepast. Hiervoor is het mogelijk om onderscheid te maken tussen klassiek-liberalen, ontplooiingsliberalen en sociaal-liberalen. Onder andere de mate waarin de overheid zich moet bemoeien met de ontwikkelingskansen van een burger maakt dat er verschillen zijn te onderscheiden tussen de vormen van liberalisme.
Voor de islam maken deze verschillen niet uit. De kenmerkende uitgestoken hand of empathie waar het liberalisme voor staat is de islam (met een wetgevend-expansief karakter) vreemd. Sterker nog: de poging om mensen ter wille te zijn en mee te denken met een ander wordt gezien als ‘zwak’ en van daaruit ontstaat de dwingende neiging om deze houding (en dus ook de bijbehorende mensen) te minachten en te overlopen. En des te meer de Westerse samenleving probeert om de islam een handreiking te doen des te meer de islam (niet allemaal natuurlijk) deze houding minacht en niet de waarde van deze handreiking ziet.
Het is echter niet alleen deze houding, die blokkerend werkt voor het verspreiden van kansen door de overheid. Zo kun je het ‘normaal’ vinden om de verzorgingsstaat als hangmat te gebruiken. Dan is er een grote kans dat je kinderen dat ook ‘normaal’ gaan vinden. Veel mensen, die dit niet ‘normaal’ vinden zullen hierdoor het contact verbreken waardoor het kind geen ander ‘normaal’ meekrijgt dan het ‘normaal van zijn of haar ouders. Het gedrag wordt dan gekopieerd waardoor de afstand tot het andere ‘normaal’ in stand blijft. Zie daar als kind maar eens uit los te breken.
De kelder, de begane grond of de verdieping
Dahrendorf kan worden gezien als een sociaal-liberaal. Hij vindt het ook belangrijk dat de overheid burgers helpt om een zeker minimumniveau te bereiken. Hij vergelijkt dit met een huis met verschillende kamers en verschillende verdiepingen. Volgens Dahrendorf is het vooral belangrijk dat mensen op de begane grond kunnen staan en niet in de denkbeeldige kelder zakken. Het is aan ieder burger om zelf te proberen in een andere kamer of op een andere verdieping te komen.
Dahrendorf vindt daarbij niet dat je sowieso rechten hebt waar je niet onderuit hoeft te komen; in die zin is hij meer een sociaal-liberaal. Wat echter als je woont in een omgeving waarin deze rechten sowieso worden gezien als ‘geborgd’? Als deze rechten worden gezien als ‘normaal’? Feitelijk loop je dan het risico om in de kelder terecht te komen. Vanuit een persoonlijke ervaring wordt heel mooi aangegeven, dat door het vertrek uit de familiesfeer én een lange zoektocht door alle kamers in het huis van de samenleving toch een contact met het ‘normaal’ gevonden kan worden. Het geeft zelfs het voordeel dat er zicht en begrip is voor alle verschillende ‘normalen’ binnen de liberale samenleving.
Die zoektocht is moeilijk wanneer je hiervoor je familie moet verlaten. Het is echter zeker zo moeilijk als je je cultuur achter je kunt laten – zeker als de vertegenwoordigers van deze cultuur achter je aan komen om je terug te dwingen naar de kelder waar ze zich comfortabel voelen. Een cultuur die zich niet interesseert voor de persoonlijke ontwikkeling van een individu én juist dwingend voor wil schrijven hoe deze individu zich dient te gedragen (expansief én wetgevend) kan niet toestaan dat leden uit haar midden op zoek gaan naar het liberale ‘normaal’. Dat is ook wat we regelmatig zien in onze samengestelde samenleving.
Conclusie
Liberalen streven naar vrijheid en vrijheid is een kwetsbaar vaasje. Mark Rutte was er niet bij, maar zijn uitspraak past heel goed in deze dag. Laat duidelijk zijn dat wat wij als liberalen ‘normaal’ vinden niet voor iedereen normaal is. Juist het feit dat de goede intenties van een liberale overheid kunnen worden geblokkeerd door gezinsleden of religieuze overtuigingen maakt dat de waarde van ‘vrijheid’ niet wordt herkend. Als je immers nooit vrijheid hebt gekend herken je het niet.
Peter Lamberts